Filistinli Hristiyan Selame, villayı inşa ettiği devir Filistin’de İngiliz mandası altındaki bölgelerde ve Ürdün’de Amerikan araba şirketi General Motors’un temsilcisiydi.
İsrail ve Arap devletleri ortasında 1948’de yaşanan savaştan sonra Selame ve ailesi, Lübnan’ın başşehri Beyrut’a taşındı. Bunun üzerine inşa ettiği villa, Batı Kudüs’teki öbür Filistin mülkleri üzere yasal olarak “sahipsiz mülkler” statüsüne alındı.
Naftali Bennett’in halefi yeni İsrail Başbakanı Yair Lapid, 15 Temmuz Cuma günü bu 9 numaralı villaya taşındı.
İsrail gazetesi Haaretz’de, “Başbakan Lapid’in İsrail başbakanlık resmi konutunun tadilata girmesinden ötürü 1948 savaşı sırasında Kudüs’ü terk eden Araplara ilişkin bir meskene süreksiz olarak taşınacağı” şeklinde bir haber yer aldı.
Gazetenin haberinde Lapid’in, Balfour Caddesi’ndeki başbakanlık konutuna yakın bir noktada yer alan Hanna Selame’nin villasına taşınma kararının, birtakım eski İsrail başbakanlarının belirlediği ve uzun müddettir devam eden prensiple çeliştiğine dikkat çekildi.
Haberde, David Ben-Gurion ve Levi Eşkol üzere başbakanların geçmişte “sahipsiz mülklere” taşınma tekliflerini reddettiği aktarıldı.
İsrail Meclisinde 1950 yılında çıkarılan tartışmalı “Sahipsiz Mülkler Yasası” kullanılarak, yaşadıkları konutları ve toprakları terk etmek zorunda kalan binlerce Filistinli mültecinin mülklerine el konuldu.
Filistinlilerin mülklerine müsadere
İsrail’deki Arap Azınlıkların Hakları Hukuk Merkezinden (ADALAH) yapılan yazılı açıklamaya nazaran, Sahipsiz Mülkler Yasası, Kasım 1947’ye kadar bilhassa savaş sonrasında İsrail sonlarını terk etmek zorunda kalan, göç eden ya da ülke içerisinde yer değiştiren Filistinlilerin konutları, banka hesapları ve sahip oldukları malların tamamının, İsrail devleti mülkiyetine aktarılmasını sağlıyor.
Bu menkul ve gayrimenkuller devletin atadığı bir mütevelli heyeti tarafından yönetiliyor.
İsrail, Filistinli mültecilerin mallarını ve ayrıyeten İsrail’deki İslami vakıflara ilişkin mülkleri denetim etmek için Sahipsiz Mülkler Maddesi’ni temel araç olarak kullanıyor.
Kudüs’teki Arap Çalışmaları Derneği Harita Kısmı Yöneticisi Halil et-Tüfekci, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Hanna Saleme’nin villasını inşa ettiği 1932 yılında önde gelen Filistinli iş adamlarından olduğunu, 1948’e kadar bu villada yaşadığını ve savaştan sonra Lübnan’a taşınmak zorunda kaldığını söyledi.
Tüfekci, villanın Selame’nin Beyrut’a taşınmasının çabucak akabinde “sahipsiz mülk” olarak kabul edildiğini ve İsrail Sahipsiz Mülkler Yönetimi’nin mülkiyetine aktarıldığını söyledi.
Zengin Filistinlilerin 1930’larda, Batı Kudüs’ün bir modülü olarak kabul edilen Talibiyye, El-Baka, El-Katamon ve öteki bölgelerdeki mahallelerde lüks mülkler inşa ettiğini belirten Tüfekci, şunları kaydetti:
“1948 savaşından sonra İsrail Sahipsiz Mülkler Yönetimi birçok Arap ülkesinin vatandaşlarına ilişkin olanlar dahil olmak üzere çok sayıda mülkü ‘sahipsiz mülk’ olarak kabul etti. Kelamda İsrail Sahipsiz Mülkler Yönetimi bunlara el koydu, onları sattı yahut kiraladı.”
Tüfekci ayrıyeten, mülklerin lüks olduğunu ve kimilerinin yıllardır Arap ve Batı ülkelerinin elçilik ve konsolosluk merkezleri olarak kullanıldığını lisana getirdi.
Bu bölgelerin Osmanlı periyodunda Kudüs ve Yafa’yı birbirine bağlaması için inşa edilen tren istasyonunun açılmasıyla büyük ölçüde canlılık kazandığını aktaran Tüfekci, halihazırda Musevilerin yaşadığı bu mülklerin birçoklarının hala Arap ve Filistin yapısı özelliklerini taşıdığını tabir etti.
Direktör Tüfekci, kelamlarına şöyle devam etti:
“On yıllardır Filistinli ve Arap vatandaşlar mülklerini geri almak için çok sefer teşebbüste bulundu. Lakin İsrail mahkemeleri tüm bu teşebbüsleri reddetti ve vatandaşların el konulan kendi mülklerini satın alma teşebbüsleri bile reddedildi.”
Selame Villası
İsrail’de Nekbe öncesi devirle ilgili araştırmalar yapan Tel Aviv merkezli sivil toplum kuruluşu Zochrot’un yaptığı araştırmaya nazaran Hanna Selame, konutunun inşası için mimar olarak Talibiyye’de Filistinli ve Museviler için çok sayıda konutun planını da çizen Macar asıllı Yahudi Mimar Zoltan Shimshon Harmat’ı tercih etti.
Harmat’ın Arap mimarisi özelliklerine nazaran inşa ettiği kelam konusu yapıda, 1948 savaşına kadar Hanna Selame ve Müslüman olan eşi yaşıyordu. Nekbe’nin akabinde Selame ve eşi Kudüs’ü terk etmek zorunda kalarak Beyrut’a yerleşti.
Selame’nin konutu, birinci öce ABD Büyükelçilinin güvenliğini sağlayan ABD askerleri tarafından kullanıldı. 1950’li yıllarda bu binaya Guatemala Büyükelçiliği taşındı ve 1980’de Tel Aviv’e taşınıncaya kadar kelam konusu Elçiliğin binası olarak kaldı.
İsrail Devlet Konutları Müdürlüğü, bu villayı 1989’da kiraladı ve 2011’de bina çok katlı bir yapıya dönüştürülerek restore edildi.
Bina, şu anda tadilatta olan İsrail Başbakanlık konutunun yakınında bulunuyor ve İsrail Başbakanı Yair Lapid, Başbakanlık konutundaki tadilat sona erene kadar Selame villasını kullanacak.
Filistin Başbakanı Muhammed Iştiyye, 11 Temmuz’da haftalık kabine toplantısında bu hususa değinmiş ve şunları kaydetmişti:
“Filistinli iş adamı yerinden edilmiş Hanna Selame’nin 1932’de Kudüs’te inşa ettiği meskenini işgalci İsrail’in hükümet liderinden sahiplerine teslim etmesini talep ediyoruz.”
İsrail hükümetinden Iştiyye’nin talebine ait bir açıklama yapılmazken, Zochrot’un araştırmasında villanın birinci sahibinden son bir hatıra olan girişindeki “Villa Selame” yazısının kazınmış olduğu tabir edildi.