Türkiye ile Suudi Arabistan, yaklaşık bir asır öncesine dayanan diplomatik ve ekonomik bağlar ile çeşitli alanlardaki iş birliğini karşılıklı üst seviye ziyaretlerle ilerletmeyi hedefliyor.
Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman bugün Türkiye‘ye resmi bir ziyaret gerçekleştirecek. Bu ziyaret Bin Selman’ın Türkiye‘ye yapacağı birinci resmi ziyaret olma özelliğini taşıyor.
AA muhabiri, Türkiye- Suudi Arabistan ortasındaki ilgilerin tarihi seyrini derledi.
Bir asır öncesine dayanan diplomatik ilişkiler
Türkiye‘nin Suudi Arabistan‘la münasebetleri yüz yıl öncesine dayanıyor olsa da Ankara ile Riyad ortasındaki diplomatik alakalar, 1929’da imzalanan “Muhadenet Muahedesi (Dostluk Anlaşması)” ile başladı.
Türkiye‘nin Suudi Arabistan‘ı tanımasıyla iki ülke ortasında 3 Ağustos 1929’da imzalanan Dostluk Muahedesi, 31 Mayıs 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı.
Türkiye ve Suudi Arabistan, yaklaşık bir asırdan beri gerçekleştirilen üst seviye karşılıklı ziyaretlerle ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üzere kuruluşlar vasıtasıyla temaslarını sürdürüyor.
Diplomatik ziyaretlerle güçlenen ikili alakalar doğrultusunda periyodun Suudi Arabistan Hükümdarı Faysal bin Abdülaziz Al Suud, 1966’da Müslüman ülkelerin birliği gayretleri doğrultusunda Türkiye‘yi ziyaret etti.
Irak-İran Savaşı’nın yaşandığı periyoda denk gelen 1984-1990 yılları ortasında iki ülke ortak çıkarlar doğrultusunda yeni bir yakınlaşma sürecine girdi. Devrin Cumhurbaşkanı Kenan Cihan de bu doğrultuda Suudi Arabistan’a ziyarette bulundu.
Türkiye-Suudi Arabistan iş birliği mekanizmaları
Suudi Arabistan Ticaret ve Sanayi Odaları Kurulu ortasında 11 Ekim 2003’te Cidde kentinde imzalanan mutabakatla Dış Ekonomik Bağlar Konseyi (DEİK) çatısı altında “Türkiye-Suudi Arabistan İş Konseyi” kuruldu.
İki ülke ortasındaki ticaret hacminin geliştirilmesinin yanı sıra turizm ve karşılıklı yatırım alanlarında da işbirliğinin ve ortak yatırımların artırılmasını hedefleyen Türkiye-Suudi Arabistan İş Kurulu, üçüncü ülkelerde de ticari iş birliğine gidilmesinin önünü açtı.
Dönemin Suudi Arabistan Hükümdarı Abdullah bin Abdülaziz Al Suud, 8 Ağustos 2006’da Türkiye‘ye 50’den fazla iş insanıyla geldi. Suudi Arabistan’dan Türkiye‘ye kral seviyesinde 40 yıl ortadan sonra gerçekleşen bu ziyaret sırasında turizm, ulaştırma, sıhhat ve karşılıklı yatırımların teşviki alanında 6 farklı mutabakat imzalandı.
Türkiye ile Suudi Arabistan, birçok alanda ekonomik iş birliğini güçlendirme gayesini yakalamak üzere Karma Ekonomik Komite (KEK) protokolü imzaladı. Son olarak 11. Periyot KEK Toplantısı 4-6 Kasım 2013 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirildi.
İki ülke ortasındaki ticaret hacmi ve turizm hareketliliği
Devlet gelirlerinin yüzde 90’ını petrolden elde eden Suudi Arabistan, Türkiye‘ye petrol ve kimyasal eserler ihraç ederken Türkiye‘den de işlenmiş petrol eserleri, elektrik panoları, inşaat demiri ve mobilyanın başını çektiği çeşitli eserler ithal ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumunun datalarına nazaran, Türkiye ile Suudi Arabistan ortasında 2015 yılında 5,590 milyar dolara ulaşan ticaret hacmi, 2016 yılında 5,007 milyar dolar, 2017 yılında 4,845 milyar dolar, 2018 yılında 4,954 milyar dolar ve 2019 yılında da 5,107 milyar oldu.
Suudi Arabistan’dan Türkiye’ye gelen turist sayısı ise 2015’te 450 bin 674, 2016’da 476 bin 561, 2017’de 651 bin 170, 2018’de 747 bin 233 ve 2019 yılında da 564 bin 816 kişi olarak gerçekleşti.
İkili münasebetler Erdoğan-Selman devrinde yeni bir ilerleme kaydetti
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te seçilmesinden aylar sonra, Ocak 2015’te Kral Selman bin Abdülaziz Al Suud’un idareye gelmesiyle Türkiye-Suudi Arabistan alakaları yeni bir ilerleme kaydetti.
Erdoğan ve Selman liderliğinde münasebetleri süratle gelişen Türkiye ve Suudi Arabistan ortasında 2015 yılında 3 tepe gerçekleşti. Mart 2015’te Suudi Arabistan’da gerçekleşen doruğun akabinde Kral Selman’ın ekim ayında Antalya’ya ziyareti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın aralık ayında Suudi Arabistan’a ziyaretiyle 3 tepe yapılmış oldu.
Kral Selman idaresinin birinci yılında gerçekleşen doruklar, Türkiye ile Suudi Arabistan’ın “Stratejik İş Birliği Konseyi” kurulması için muahedesiyle sonuçlandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Kral Selman, 14 Nisan 2016’da da İstanbul’da Suudi-Türk Uyum Kurulu’nun oluşturulmasına öncülük etti. Suudi-Türk Uyum Kurulu’nun birinci toplantısı ise dışişleri bakanlarının iştirakiyle 8 Şubat 2017’de Ankara’da yapıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın şubat ve temmuz aylarındaki ziyaretleriyle 2017 yılında da Türkiye ile Suudi Arabistan ortasında 2 tepe gerçekleşti.
Askeri alanlardaki iş birliği arttı
Türkiye-Suudi Arabistan ortasında gelişen diplomatik ve ticari bağlar, askeri alanlara da olumlu yansıdı. iki ülke ortasında 4 ortak askeri tatbikat gerçekleşti.
Türkiye’nin mesken sahipliğinde Haziran 2016’da gerçekleşen Memleketler arası Işık-2016 Tatbikatı’na Azerbaycan, KKTC, Macaristan, Romanya’nın yanı sıra Suudi Arabistan da katıldı.
“EFES-2016 Birleşik Müşterek Fiili Atışlı Tatbikatı” ve “Uluslararası Anadolu Kartalı-2016 Eğitimi Tatbikatı” da Suudi Arabistan’ın iştirakiyle gerçekleşirken, Suudi Arabistan’da Şubat-Mart 2016’da Ra’du’ş Şimal (Kuzeyin Gök Gürültüsü) ismiyle düzenlenen askeri tatbikata Türkiye iştirak sağladı.
ASELSAN da Suudi Arabistan’la savunma elektroniği alanında iş birliğini artırmak üzere Temmuz 2015’te Kral Abdulaziz Bilim ve Teknoloji Kenti ve TAQNIA DST ile mutabakat zaptı imzaladı.
ASELSAN’ın eserlerinin Suudi Arabistan’daki ilgili ünitelerin gereksinimlerini karşılayabilecek seviyede olduğu kanaatine varılmasının akabinde 2016’da TAQNIA DST ile ASELSAN ortasında iş birliği muahedesi imzalandı.
ASELSAN ile TAQNIA DST iştirakinde kurulan “Suudi Savunma Elektroniği Şirketi” (Saudi Defense Electronics Company-SADEC), Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki değerli iş birliklerden birini oluşturuyor.
Diplomatik alakalar Katar krizi ve Kaşıkçı cinayetine karşın sekteye uğramadı
Suudi Arabistan ve başka kimi Arap ülkeleri ile Katar ortasında Haziran 2017’de başlayan diplomatik kriz, Ekim 2021’e kadar sürdü. Bu periyotta Katar ile güçlü münasebetlerini koruyan Türkiye, Suudi Arabistan’la diplomatik münasebetlerini de koruma etti.
Ekim 2018’de Suudi Arabistan’ın İstanbul’daki Başkonsolosluk binasında gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi sonrasında da Ankara, Riyad’la diplomatik kanalları açık tutmaya ihtimam gösterdi.
Katar krizi sırasında Körfez İşbirliği Kurulu’nun (KİK), birliğini koruma etme gayretlerine dayanağıyla öne çıkan Türkiye, geçtiğimiz nisan ayında Kaşıkçı belgesini Suudi Arabistan isimli makamlarına devretti.
Prens Bin Selman’ın ziyaretini Cumhurbaşkanı Erdoğan duyurmuştu
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 28-29 Nisan’da Suudi Arabistan Hükümdarı Selman bin Abdülaziz Al Suud’un daveti üzerine Cidde’ye giderek çeşitli temaslarda bulunmuştu.
Erdoğan ayrıyeten 10 Mayıs’ta Prens Bin Selman’la yaptığı telefon görüşmesinde de ikili ilgileri ve bölgesel hususları ele almıştı.
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati de 3 Haziran’da Suudi Arabistan Maliye Bakanı Mohammed Bin Abdullah Al-Jadaan ile görüşmesini şu sözlerle aktarmıştı:
“Ülkelerimiz ortasındaki ticarete ait tüm pürüzlerin kaldırılması ve yatırımların en üst seviyede teşvik edilmesi konularında istişarelerde bulunarak, bölgesel ekonomik entegrasyona ve bölge sathında altyapının geliştirilmesine dikkat çektik.”
Prens Bin Selman’ın Ankara’ya yapacağı ziyareti geçtiğimiz Cuma günü kamuoyuna duyuran Cumhurbaşkanı Erdoğan, “İnşallah biz de Külliye’de kendilerini kabul edeceğiz. Orada gerek ikili, gerek heyetler ortası görüşmelerimizi yapacağız ve bundan sonraki sürece yönelik Türkiye-Suudi Arabistan alakalarını inşallah çok daha ileri derecede, çok daha yüksek düzeyde nerelere taşıyabiliriz, bunları kıymetlendirme fırsatını bulacağız.” tabirlerini kullanmıştı.
Karşılıklı bu üst seviye ziyaret ve açıklamalar, Cidde ile Ankara ortasındaki esaslı bağlantıları yine gündeme taşımış oldu.