Dünya Sıhhat Örgütü Covid pandemisinin bitmeye yakın olduğunu açıklasa da virüs hala enfeksiyonu geçirmiş milyonlarca kişinin hayatını olumsuz etkiliyor. Bilim dünyası, artık de Covid sonrası tesirlerle baş etmenin yollarını arıyor. DSÖ bilgilerine nazaran dünyada 612 milyon kişi Covid geçirdi. Covid geçirenlerin ise yüzde 5 ila 15’inin, yani yaklaşık 30 ila 90 milyon kişinin, “Uzamış Covid” ile başı sıkıntıda.
Dünya Sıhhat Örgütü Genel Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus geçen çarşamba “pandeminin sonu göründü” açıklamasını yaptı lakin bilim dünyası pandemi bitme noktasına gelse de Covid’in yarattığı uzun periyot tesirlerle uğraşıyor.
Hastalığı geçirdikten aylar sonra dahi yorgunluk, halsizlik, şuur bulanıklığı, unutkanlık hatta çeşitli mental problemlere dahi yol açabilen Covid enfeksiyonunun bedende yarattığı uzun periyot tesirler için yen tedavi yolları aranıyor.
Dünyada şimdiye dek 612 milyon kişinin virüsle enfekte olduğu açıklansa da kayıtlara girmeyenlerle birlikte bu sayının çok daha büyük boyutlarda olduğu düşünülüyor. Yalnızca ABDde çalışma çağındaki 18-65 yaş kümesi 16 milyon insanın Covid sonrası uzamış tesirler nedeniyle sıhhat sorunu yaşadığı kaydediliyor. Kan hastalıkları ve tedavileriyle ilgili gelişmelerin tartışıldığı ve 14-17 Eylül tarihleri ortasında İstanbul’da gerçekleştirilen 17’nci Dünya Aferez Kongresi’ne 31 ülkeden yüzlerce uzman katıldı.
Kongredeki konuşmacılardan biri olan Barcelona Üniversite Hastanesi Hematoloji Kısmından Prof. Dr. Miquel Lozano, ağır Covid hastalarındaki plazma değişimi tedavilerinin, uzamış Covid hastalarında da tesirli olabileceğini kaydetti.
Prof. Dr. Miquel Lozano
“UZAMIŞ KOVİD TESİRİ ŞAHISTAN BİREYE FARKLI”
Son yıllarda birçok hastalıkta uygulanan terapötik plazma değişimi ile hasta kanı plazma ve başka bileşenlerine ayrılıyor ve hastalık etkenlerinin ağır olduğu plazma kısmının yerine, albümin üzere tedavi edici proteinler konarak hastanın kanının değiştirilmesi sağlanıyor.
Bu tedavi prosedürünün Covid geçirdikten aylar sonra bile hala şikayetleri bitmeyen kimi hasta kümelerinde tesirli olabileceğini kaydeden Prof. Dr. Lorenzo şöyle konuştu:
“Dünyada 610 milyondan fazla insan Covid pandemisinden etkilendi. Bunlar resmi sayılar. Bu sayının çok daha yüksek olduğu düşünülüyor. Bu insanların yüzde 5 ila 15’i, hastalık geçtikten aylar sonra bile Covid’in tesirlerini taşıyor.
Buna Long Term Covid’ yani uzun periyot Covid tesirleri diyoruz. Uzamış Kovidde, hastalığın semptomları bireyden bireye değişiyor. Çok yorgun hissetmek, beyin sisi dediğimiz mental problemler, pıhtılaşma sorunları çok bağışıklık karşılığı üzere pek çok formu var.
Dolayısıyla uzun devir Covid’de tek bir hastalık ismi söyleyemiyoruz. Öncelikle bu hastalıkları tanımlamaya çalışıyoruz. Zira tedavi bulabilmek için sebeplerini de bulabilmemiz gerekiyor” dedi.
“ÜÇ SİSTEM BUNA YOL AÇIYOR”
Uzun Covid’i tetikleyen üç düzeneğin göze çarptığını anlatan Prof. Dr. Lorenzo, şu bilgileri verdi:
“Bunlardan birincisi, hiper immün karşılık yani çok bağışıklık karşılığı. Bu da bedende yüksek inflamasyona bağlı şikayetlere yol açıyor. İkincisi, hastalık geçmesine karşın virüsün bedenin bir yerlerinde, kanda hala az da olsa bilinmeyen kalmış olması.
Diğer hipotez ise koagülan dediğimiz pıhtılaşma sıkıntılarına yol açması ve tromboz yani pıhtıya neden olması. Bu pıhtılar da beynin ince damarlarında minik tıkanıklıklara yol açarak mental tesirlere neden olabiliyor.
Eğer biz, hangi hastada hangi nedenin olduğunu yeterli tanımlayabilirsek, en uygun tedaviye de o denli ulaşabiliriz. Bilim dünyasının şu an üzerinde tartıştığı mevzulardan birisi aferez tedavileri yani plazma değişimi ile hastanın kanını albümün proteini üzere tedavi edici çözeltilerle değiştiriyoruz.”
KLİNİK ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR
Hastadaki sistemin ne olduğuna nazaran tedaviler verilmesi gerektiğine de işaret eden Prof. Dr. Lorenzo kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Eğer pıhtılaşma sorunu varsa, kan sulandırıcı dediğimiz damar açıcı ilaçlar veriyoruz. Şayet hala Covid varlığını bedende tespit ettiysek, ona nazaran plazma aferez dediğimiz plazmayı değiştirme sürecini yapabiliyoruz.
Ya da inflamasyon yani bağışıklık karşılığının yüksek olduğu bir durum varsa, o vakit da bu inflamasyonu yani bağışıklığı baskılayacak tedavilere yöneliyoruz. TPE sürecini pandemi devrinde bilhassa ağır bakımda yatan önemli Covid hastalarda devamlı kullandık ve mevt oranlarını azalttığı da tekraren gösterildi.
Yani aslında bu usul, akut Covid enfeksiyonunda kullanılıyordu. Artık Covid’in uzun periyot tesirlerinde de bunun yararı olabilir mi, bunun üzerine çalışmalar yürütülüyor. Kronik ya da uzun devir Covid tesirlerinde plazma değişiminin ispatları şimdi tam olarak kâfi değil.
Akut devirde çok tesirli olduğunu biliyoruz ancak kronik devirdeki sonuçlar şimdi klinik çalışmalar kapsamında. Bizim merkezimizde de buna yönelik bir çalışma yürütülüyor ve uzun periyot Covid’den mustarip inflamasyon belirteçleri yüksek olan hastalar dahil edildi. Sonuçlar, bilimsel olarak da yayınlanacak” (DHA)