Londra merkezli yayınlanan ünlü The Economist mecmuası, 40 bine yaklaşan can kaybına neden olan Kahramanmaraş sarsıntıları sonrası 9 kentten alınan uydu imajları yayımladı.
Büyük yıkımın yaşandığı Hatay, Adıyaman, Gaziantep ve Şanlıurfa’yla birlikte zelzele bölgesindeki kentlerin yıkım öncesi ve sonrası manzaralarını tahlil eden haber-analizde, Avrupa Uzay Ajansı tarafından yürütülen “Kopernik Programı” uydu kadrosu Sentine-1’in imajları değerlendirildi.
Sentinel-1 uydu imgesinin, Birleşmiş Milletler’in (BM) savaştan ziyan görmüş Ukrayna kentleri için hasar varsayımlarıyla yakından eşleştiği saptamasına yer verildi. Kelam konusu çalışmada, University College London akademisyenlerinden Ollie Ballinger’in felaketten evvel çektiği imgeler ile 9-10 Şubat tarihli uydudan gelen imgeler karşılaştırdı. Birtakım kentlerde hasar gören binaların zelzelesi çift haneli hissettiğini belirten araştırma, Türkiye’deki sarsıntı uzmanlarının “Deprem bölgesinde kimi noktalarda kara modülünün 7 metre, kimi yerlerde 3 metre yahut daha az kaydı” saptamasını doğruluyor.
Haberde “9 kentsel alanda binaların yüzde 5’i uzaydan görülebilen hasar belirtileri gösteriyor. Ucuz konutların olduğu bölgelerde zelzelenin izleri daha büyüktü” deniliyor.
“Kurbanların sayısı artmaya devam ediyor lakin Türkiye’de 6 Şubat’ta meydana gelen sarsıntılar şimdiden 2010’dan bu yana dünyanın en ölümcül doğal afeti oldu. Bu cins güçteki rastgele bir sarsıntı önemli hasar verse de, dayanıksız konutlar tesirlerini daha da kötüleştirdi” tabiri, 2010 yılında 300 binden fazla can kaybının yaşandığı Haiti sarsıntısını anımsatıyor.
Türkiye’deki en büyük zelzeleler sıralamasında üst sırada olan 27 Aralık 1939 Erzincan’da meydana gelen 7.9 büyüklüğünde sarsıntıda 32 bin 968 can kaybı olmuştu.
Kahramanmaraş depremlerindeki kayıplar, “Büyük Erzincan depremi” datalarını geride bıraktı. The Economist’in kelam konusu yazısına geri dönersem; “Depremlerin iki merkez üssü ortasında kalan Türk kenti Kahramanmaraş’ta çok sayıda yüksek binanın bulunduğu semtler bilhassa savunmasızdı” tabirleri, günlerdir tartıştığımız, “Bu imar müsaadeleri nasıl alındı?” sorusunun Misak-ı Ulusal hudutları içinde kalmadığını kanıtlıyor.
Aynı mecmuanın 14 Şubat’ta tarihli sayısında Pınar Demircan imzasıyla yayımlanan analiz-haberde, “Türkiye’deki zelzeleler inşaat dolandırıcılığının ölümcül boyutlarını gösteriyor. Ölümlerin en büyük nedeni kalitesiz bina standartları, yolsuzluk ve makus politikalar” denilerek idare zafiyetine vurgu yapılıyor.
12 günde bir Türkiye’yi görüntülüyor
The Economist imajları değerlendirirken izlediği yol hakkında da bilgi veriyor. Şöyle ki:
Her piksel için, zelzele öncesi taban çizgisinden sinyal yoğunluğundaki değişikliğin tesadüfen ortaya çıkma mümkünlüğünü hesapladı. Daha sonra bu sonuçları Microsoft ve Open Street Map’in bina haritalarıyla birleştirdi. Sapma en az yüzde 95’e ulaşırsa hasar görmüş olarak sınıflandırdı. Ayrıyeten BM’nin savaş sonrası Ukrayna kentleri imajları ile eşleştirme yoluna gidildi. Zelzelenin şiddetini ölçmek için her 12 günde bir en az iki sefer Türkiye üzerinden uçan bir uydu olan Sentinel-1 uydusundan gelen datalar kullanıldı. Sentetik diyaframlı radarın mikrodalgaları Dünya’dan sekiyor ve geri döndüğünde yankıyı ölçüyor.
Ollie Ballinger’in twitter hesabından 11 Şubat 2022 tarihinde yaptığı “Pek çok füze savunma radarının açık kaynak uydu imgelerine müdahale ettikleri ortaya çıktı. Herkesin bu radarların ne vakit ve nerede konuşlandırıldığını izlemesine müsaade veren bir araç geliştirdim” paylaşımı epeyce dikkat cazibeli.
Türkiye’nin uzaydaki uyduları ile zelzele bölgesini kayıt altına alması ve imajları belgelemesinin Ballinger’in tezleri çerçevesinde uyarıcı olduğunu düşünüyorum. Türksat 5B’nin hizmete girmesiyle Türkiye’nin uzaydaki uydu sayısı 8’e yükseldi. Yerli ve ulusal olarak üretileceği ileri sürülen Türksat 6A ve İMECE’nin uzaya fırlatılmasıyla bu sayı 10’a çıkacak. Türkiye uzaydaki varlığını, ülke toprakları hakkında vereceği stratejik kararlarda değerlendiriyordur diye ummak istiyorum.
Uydudan imaj neden almadık?
Bir yayın kuruluşunun izlediği yolu Türkiye’deki resmi kuruluşlar da uygulasaydı, zelzelenin birinci günü 7.9 ile 7.6 ortasında kimine nazaran 2 kimine nazaran 3 sarsıntıda meydana gelen hasarlar anlık olarak görülebilirdi. Aya otoban yapmaktan kelam etmiyorum. Uzaya göndermekle övünülen uyduların kapasitesinin kimler için ne maksatla kullanıldığını sorguluyorum.
Avrupa Birliği (AB) projelerinde çalışan Nilhan Çiftçi Sarılar’ın toplumsal medya hesabından yayımladığı makalesinden, Sentine uydularının Türkiye’deki kullanımı hakkında da bilgi sahibi oluyoruz.
Sarılar’ın 6 Ağustos 2021 tarihli makalesinden bir alıntı: “Doğal afetlerden etkilendiğimiz bu kuvvetli günlerde uydu manzaralarının kullanımı bir muhtaçlığa dönüştü. Lakin geniş alanlarda çok yüksek çözünürlüklü uydu imajlarının temini hem önemli bir maliyet yükü oluşturuyor hem de imaj çekimi ve işlemesi epey uzun vakit alıyor. Bu nedenle Avrupa Uzay Ajansı’nın fiyatsız olarak sunduğu, Copernicus Sentinel-2 imgeleri sıklıkla alternatif olarak kullanılıyor. Bu manzaralar 10m çözünürlüklü ve 5 günlük aralıklarla tıpkı alanın imgesini almanıza imkan tanıyor. AB projeleri kapsamında son 6 yıldır Tarım ve Orman Bakanlığı ile çeşitli mevzularda çalışıyorum. Bu deneyimden yola çıkarak, Sentinel 2 imgelerini nasıl kullandığımızı sizlerle paylaşmak istiyorum. Uydu imajlarının işlenmesi uzmanlık gerektirdiği kadar, emek ve vakit da gerektiriyor. Bilhassa büyük alanlarda ve daima yeni imaj gereksinimi olan çalışmalarda, hiç bitmeyen rutin bir iş yükü haline gelebiliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı işlenmiş, kullanıma hazır Sentinel-2 uydu imajlarını Sentinel Hub üzerinden web servis olarak alıyor ve kendi bilgi sistemi içerisinde kullanıyor. Ülke genelindeki işçi, tarih ve bant kombinasyonunu seçerek, çalışma alanlarındaki şimdiki durumu ve değişimi rahatlıkla inceleyebiliyor.”