Sivilleri maksat alan en büyük kimyasal atak olarak tanımlanan Halepçe Katliamı’nın üzerinden 35 yıl geçti. Tarihe kara bir leke olarak düşen bu katliamın acıları ve anıları hafızalarda hâlâ birinci günkü kadar taze.
Modern dünya tarihine Hiroşima ve Nagazaki’den sonra 20’nci yüzyılın en büyük kimyasal saldırısı olarak kaydedilen Halepçe Katliamı’nın üzerinden 35 yıl geçti.
Halepçe Katliamı, İran-Irak Savaşı sırasında yaşandı.
HALEPÇE KATLİAMI NEDİR? HALEPÇE KATLİAMI NE VAKİT OLDU?
16 Mart 1988 tarihinde birçok bayan ve çocuklardan oluşan 5 bini aşkın kişi, Irak’ın devrik diktatörü Saddam Hüseyin’in buyruğuyla Halepçe’ye savaş uçakları ile düzenlenen bombardımanda kullanılan kimyasal silahlarla ömrünü yitirdi.
Tarihe “Halepçe Katliamı” olarak geçen bu insanlık dışı taarruz, Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas rejiminin Kürt halkına karşı 1986-1989 yılları ortasında sistematik olarak sürdürdüğü Enfal Soykırımı’nın en acı ve en son etabıydı.
12 Mart 1986’da başlayıp 7 Haziran 1989’da sona eren Enfal Soykırımı sürecinde 182 bin Kürt katledildi. Irak Hava Kuvvetleri, kente atılacak olan kimyasal silahın tesirli olabilmesi için evvel konutları konvansiyonel silahlarla bombalayarak camların kırılmasını sağladı, akabinde kimyasal bombaları devreye soktu.
16 Mart 1988 sabahında ise Irak Hava Kuvvetleri’ne ilişkin 8 adet MiG-23 uçağı 40 bin nüfuslu Halepçe’ye 5 saat boyunca zehirli gaz bombaları yağdırdı. İkinci akın başladığında ortaya kesif bir koku yayıldı. O anlara şahit olanlar, kente düşen bombaların içindeki “elma kokulu” gazların birkaç dakika içerisinde tüm kente yayılmaya başladığını söylüyor.
HALEPÇE KATLİAMI TARİHİ
Halepçe Katliamı’ndan sağ kurtulanlar, atılan kimyasal bombaların kesif bir elma kokusuna emsal bir koku yaydığını ve bu kokuyu duyan çocukların “Anne elma kokusu geliyor” diye bağırdıktan sonra ağızlarından köpükler çıkararak can verdiklerini anlatıyor.
Katliamda çoğunluğu bayan ve çocuk olmak üzere 5 bini aşkın kişi ömrünü yitirdi, 10 binden fazla kişi de yaralandı. Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) raporuna nazaran bu kimyasal taarruz, günümüze kadar 43 bin 753 aşkın kişinin vefatına, 61 bin fazla kişinin de sakat kalmasına sebep oldu.
Irak Savaşı’ndan sonra bölgeye giren yabancılar tarafından bu sayının daha da büyük olduğu belirlendi.
Birleşmiş Milletler’in yaptırdığı tıbbi incelemeler sonucunda kelam konusu atakta taarruzda hardal gazı ile çeşidi tespit edilememiş bir hudut gazı çeşidinin kullanıldığı belirlendi.
Sınır Tanımayan Hekimler takımı, hardal gazı kullanıldığını teyit etti. Belçikalı ve Hollandalı tabiplerden oluşan bu grup, kullanılan zehirler ortasında muhtemelen siyanür de olduğunu bildirdi.
2003 yılında devrilen Saddam Hüseyin, Kürtlere karşı yürüttüğü Enfal Katliamı kapsamında 180 bin kişinin vefatından sorumlu tutularak yargılandı. Lakin Duceyl Katliamı nedeniyle aldığı idam cezasıyla 2006’da asıldı.
Ölümünün akabinde ise Kürtlere karşı “soykırım” uygulamaktan yargılandığı davada hatalı bulundu. Saddam Hüseyin’in “Kimyasal Ali” lakaplı kuzeni Ali Hasan el Mecid ise 2010 yılında, ortalarında Halepçe Katliamı’nın da bulunduğu zehirli gaz taarruzlarının buyruğunu vermekten idam edildi.
1 Mart 2010’da Irak Yüksek Ceza Mahkemesi Halepçe Katliamı’nı soykırım olarak tanıdı. Kürdistan Bölgesel İdaresi tarafından bu karar memnuniyetle karşılansa da, Bağdat idaresi Halepçeli ailelere gereken dayanağı ve vaatleri yerine getirmedi. Kürdistan Bölgesel İdaresi, Mart 2014’te Süleymaniye’ye bağlı olan Halepçe’nin vilayet olmasına karar verdi.
GAZ, ELMA KOKUSUYLA GELDİ
16 Mart sabahı kente atılan birinci bombanın sesini duyduklarında kardeşleriyle süratlice yakınlardaki sigara şirketinin bodrum katına sığınan ve kurtulduğu için Ümit ismini alan Halepçeli o günleri şöyle anlattı:
“Uçaklar üzerimize yürüyordu. Çok müthişti. Kente atılan her bombayla konutlar sarsıldı ve ağır bir duman kenti kuşattı.”
“Saat 11.35’te elma ve sarımsağın kokusunun bodrumun tamamına geldiğini âlâ hatırlıyorum. Gırtlağımda bir şeyler olduğunu fark ettim. Güya çok acı bir şey yemiş üzere gözlerim acıyordu. Ellerim gözlerimdeydi. O vakitler elmanın kokusunun kimyasal gaz olduğunu bilmezdik. Nefes almakta zorlandığımız için bir an evvel o bodrumdan kendimizi kurtarmak istedik.”
Ümit, sığındıkları bodrum katından dışarı çıktıklarında evvel nefes alabildiklerini lakin yavaş yavaş görüş uzaklığını kaybetmeye başladığını ve vakitle ise bir karartının gözlerine indiğini söyledi.
“Beyaz bir perde gözlerimi kapattı, dizlerim de titriyordu.” diyen Ümit, kimyasal atağın tesiriyle oradaki bütün beşerler üzere kendisinin de güçsüz hissettiğini ve adım atmakta zorlandığını aktardı.
“EĞER İNSAN DEHŞETLE ÖLSEYDİ, EMİNİM O GECE ÖLÜRDÜM”
Ümit, atak sonrası kentin insan sesleri ve bilhassa de çocuk ağlamalarıyla yankılandığını hatırlatarak, yakınları ve olay yerindeki beşerlerle otomobille Ababeyli köyüne gitmeye karar verdiklerini söyledi.
Arabayla 500 metre kadar ilerledikten sonra havanın kararmasıyla geceyi sığındıkları bir bölgede geçirdiklerini belirten Ümit, o gece yaşadıklarını şöyle anlattı:
“Çok müthiş bir geceydi. Ağlama, inleme ve çığlıkların dışında kentte öbür bir ses duyulmuyordu. Vakit geçtikçe çocukların sesleri daha az geliyordu. Ağlaması kesilen çocuğun öldüğünü anlıyorduk. Ben o vakit 14 yaşındaydım ve o yaşta bu türlü bir imaj görmek o kadar vahimdi ki; size anlatamam. Şayet insan kaygıyla ölseydi, eminim o gece ölürdüm. Lakin aşikâr ki; hiç kimse kaygıyla ölmez. Bu nedenle bu türlü müthiş bir katliama dayandım.”
Arabada 25 kişi olduklarını anımsatan Ümit, kendisi dahil yalnızca 4 kişinin hayatta kalabildiğini, geri kalanların ise kimyasal gazla boğulduklarını lisana getirdi.
SUSUZLUKTAN KOLUMDAKİ SERUMU KANA KANA İÇTİM
Ümit, taarruzdan bir gün sonra sabah saatlerinde yardımın ulaştığını ve kıyafetlerinin üzerinden kendisine iğne yapıldığını söyleyerek, helikopterle Tahran’da bir hastaneye götürüldüklerini kaydetti.
Halepçeli katliam mağduru, “Hastanede kendime geldiğim vakit ayak sesleri duyuyordum. Güzel hatırlarım, çok susamıştım ve bağırarak su istedim. Susuzluktan kolumdaki serumu kana kana içtim. Ondan sonra bayıldım. Kendime geldiğimde ise doktor kolumun kan dolu olduğunu söyledi” diye konuştu.
ADINI ÜMİT KOYDU
Akabinde ikinci bir hastaneye kaldırıldığını ve burada uzun bir müddet kendine gelemediğini lisana getiren Ümit, daha sonra kefene sarıldığını ve hayatını kaybedenlerle birlikte mezarlığa götürüldüğünü hatırlattı.
Ümit, toprağa verilmek üzereyken hareket edip ölmediğinin fark edildiğini ve tekrar hastaneye gönderilmeden evvel bu anın etraftakilerce fotoğrafının çekildiğini aktardı.
Hayatta kalabilmesi nedeniyle kendisine Ümit ismini verdiğini belirten Halepçeli, daha evvel de Irak ordusunun konutlarına düşen bombasından sağ kurtulduğunu anlattı.