ABD’nin önderliğinde hazırlanan bu proje (BOP) ile emperyalizme karşı direnen ulusal devletler etnik ve dini etmenler ile bölünecek, tıpkı vakitte hem onların tehdit oluşturması engellenecek hem de uzaktan daha kolay yönetilebilecekti. Geride bıraktığımız 24 yılın bölgemiz açısından en kıymetli uğraşı bu mevziidedir.
Emperyalizm yüz yılı aşkın müddettir ulusal devletleri parçalamak için çalışıyor. Bu parçalama teşebbüsünün en kuvvetli aracı da etnik ve dini ögeleri kullanılması olmuştur. Avrupa’da Katolik-Ortodoks-Protestan ayrımını körüklediği günlerden bölgemizde Sünni-Şii ayrımını körüklemeye geçmiş, birebir vakitte da Kürt-Türk-Arap ayrımına giderek mümkün bir birlikteliği engellemeye çalışmaktadır. Genç cumhuriyetin daima uğraştığı isyanların özünde de bunlar vardı. 1921 Koçgiri, 1925 Pir Said, 1926-30 Ağrı, 1937-38 Dersim İsyanları bunların örneklerini oluşturur.
O yıllarda Türkiye verdiği İstiklâl çabası ile bağımsızlığına kavuşmuştu lakin Irak ve Suriye birebir durumda değildi. Irak İngiliz, Suriye Fransız mandası altındaydı. Bu bir açıdan Türkiye’ye de tehdit demekti. Kaldı ki üstte bahsettiğimiz isyanların teşvik noktası, sömürge idaresini elinde tutan İngiltere ve Fransa’dan gelmekteydi.
Türkiye bugün de tıpkı sıkıntılarla uğraş içinde. Atlantik sisteminin başını çeken ABD, Avrasya’nın bağımsızlık ismine uyanışları ertesinde Batı Asya’daki ülkelerin etnik ve dini ögeleri üzerinden kışkırtmalarını artırdı. Bunun en değerli yansıması da ülkemizde cereyan etmekte. Emperyalizm, Türkiye-Irak-İran-Suriye iş birliği yapmasın diye elindeki tüm kozları oynuyor. 40 yılı aşkın müddettir Türk-Kürt ayrımı yaratmaya çalışarak PKK’yı kullanırken son birkaç yılda sığınmacılar üzerinden Türk-Arap kışkırtmalarını yaptığını görüyoruz. Lakin bugün de, elli sene evvel de yüz sene evvel de tahlilin tıpkı olduğunu söyleyebiliriz: Bölgesel iş birliği.
Aşağıda tam metnini vermiş olduğumuz doküman de bunun bir ispatını oluşturmakta. 23 Ocak 2024’te kapalılığı kaldırılmış olan dokümanın bu türlü bir süreç içerisinde açılmış olması da ayrıyeten manalıdır. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde ‘’Irak’ta Yaşanan Kürtçülük Hareketi Hakkında İstihbari Bilgi’’ ismiyle kaydedilmiş olan evrak, 20 Temmuz 1932 tarihine aittir.
Belgenin içeriğine baktığımızda Suriye sonları içinde Fransızların dayanağıyla başlatılmış olan Kürtçülük propagandasına işaret edilmiş, günün Irak Başbakanı Nuri Said Paşa’nın bu bilgiyi Türkiye elçiliğine bildirmiş olduğunu görüyoruz. Bugün Irak’ın kuzeyindeki Barzani idaresinde olan Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin temelini atan Molla Mustafa (Barzani)’nin da ismi verilerek bu hareketin önüne geçilmesi isteniyor. Bunun da fakat Türkiye-Irak-İran devletlerinin üçlü ittifakından geçtiğinin altı çiziliyor.
Parantez içerisinde verilen sadeleştirilmiş sözler metnin anlaşılması için tarafımızca eklenmiştir. Bunun haricinde metnin özgününde bulunan yazım yanılgılarına dokunulmamıştır.
Belge yeri: (BCA 533/8324-57357-2)
Irak Hududunda Bir Kürt Sorununun Doğabileceği
Nuri Paşa’nın Bağdat şefimize gönderdiği hakkında: Hududun şekavet hareketinin mümkünlük ulusal bir Kürt hareketine dönebileceği.
No 121: Kürtçülük Hareketinin propagandası Suriye’de Fransızlar tarafından yapıldığı, tahkikat Türkiye, Irak, İran aleyhine müteveccihtir(yöneliktir). Bu üç devlet ortalarında anlaşıp Fransa nezdinde müşterek teşebbüste bulunmaları lazımdır. Barzanilerin huduttaki şekavetleri(isyanları) müzmin(uzun süreli) bir hale gelirse Suriye’deki Fransız propaganda merkezi bundan istifa ederek bu şekavet hareketini ulusal bir Kürt hareketine çevirebilirler.
No 126: Dahiliye Veziri Hikmet Süleyman Bey, Kürt sıkıntısında Türkiye ve Irak hükumetlerinin politikleri ve menfaatleri bir olduğunu söyleyerek bu işe müteallik(ilişkin) istihbarat işlerinde bizimle Collaborer (Fransızca: iş birliği) etmeye hazır olduğunu şefimize bildirmiştir.
No 132: Hududun emniyetin ihale devam eden Tayyip Bey ve adamlarının oradan uzaklaştırılması talebi.
No 143: Molla Mustafa’nın kumandası altında Barzanili bir çetenin Irak toprağına girerek şekavetleri
No 144: Nuri Paşa Kürt probleminde müşterek hareket hakkında elçimize hükumetimizden ne talimat aldığımız sorulmuştur.
Yazı: Teori Dergisi, Yiğit Çınar