DİYARBAKIR – CHP Diyarbakır Milletvekili Sezgin Tanrıkulu, geçtiğimiz günlerde, Devlet Su İşleri (DSİ) 10. Bölge Müdürlüğü’nün bakanlığa yazdığı resmi yazı ile Dicle Nehri’nin debisinin düşmesi sebep gösterilerek dere statüsüne alınması ve yapılaşmaya açılacağı argümanlarını Meclis’e taşıdı.
Tanrıkulu, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın yanıtlaması istemiyle verdiği soru önergesinde şu kolay soruyu sordu: “Dicle Nehri’nin dere statüsüne alınarak yapılaşmaya açılacağı argümanı hakikat mudur?”
Gazete Duvar’da yayınlanan haber üzerine DSİ 10. Bölge Müdürlüğü tarafından, “Kurumumuzca Dicle Irmağı ile ilgili olarak kıyı kanununda belirtilen statüde bir değişikliğe gidilmemiş olup dere statüsüne alınması konusunda rastgele bir değişiklik talebi bulunmamaktadır” formunda yazılı bir açıklama yapıldı.
DSİ’nin açıklaması Dicle için telaş duyanları rahatlatır nitelikte. Lakin şu da bir gerçek ki Dicle’nin statüsü sık sık gündeme geliyor. Dicle’nin 60 km’lik statüsüz alanı yapılaşmaya açılacak, vadideki ekolojik istikrar bozulacak ve Dicle’nin beslediği Hevsel Bahçeleri de tahminen tarih olacak. Tartışmalar ve tasalar bu olasılıktan kaynaklanıyor.
Dicle Irmağı ile ilgili tartışmaları yakından takip eden kurumlardan biri TMMOB Diyarbakır Şubesi. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi (DBB) Eşbaşkanı Doğan Hatun, bir periyot TMMOB Diyarbakır İl Koordinasyon Kurulu Sekreteri olarak vazife yaptığı sırada, Dicle Irmağı etrafında yürütülen tartışmaları yakından takip etmişti.
Dicle Irmağı’nın statüsü tekrar tartışma konusu olunca Doğan Hatun ile konuşmak hasıl oldu. Eşbaşkan olduktan sonra da bahse ilgisinin devam ettiğini gözlemlediğimiz Doğan Hatun’a birinci sorumuz, “Dicle ırmak midir değil midir?” halinde oldu.
Dicle’nin Elazığ’da doğduğunu hatırlatan Hatun, “Dicle ve Dicle’yi besleyen kollar, akarsuların bütünü Dicle Irmağı’nı oluşturuyor. Basra Körfezi’ne dökülen ırmak 1900 kilometredir. Rojava’da buna “Ava Mezin” (Büyük Su) diyorlar fakat geçtiği her yerde Dicle Irmağı deniliyor bu suya.
Binlerce yıllık bir tarihi var. Hiç kurumamış tatlı su kaynağıdır Dicle. Lakin 1954’ten beri bir kısmı statüsüz. Bismil Köprüsü ile Dicle Barajı’nın girişine kadar olan 60 km’lik bir alan statüsüz. Buna karşın bütün kurumlar Dicle Irmağı der. Ders kitaplarında bile bu suyun ismi Dicle Nehri’dir” dedi.
STATÜSÜZ ALANDA 23 KUM OCAĞI
Hatun, Dicle’nin bir kısmının statüsüz bırakılmasının, bu alanın tehlikelere açık olması manasına geldiğini söyledi. Statüsüz olmanın hiçbir avantajı olmadığını belirten Hatun, kum ocaklarının neden olduğu tahribata dikkat çekti: “Dicle Barajı’ndan Silvan Köprüsü’ne kadar olan 32-33 km’lik bir alanda yaklaşık 23 tane kum ocağının faal çalıştığını söylemeliyim. Bunların bir kısmının resmi manada kaydı var, büyük bir kısmı da kaçak bir biçimde işletiliyor. Takip edenler bilir, birçok kere dava konusu oldu bu ocaklar. Maden mühendisi kimliğim olduğu için de sıkıntıyı biliyorum. Bu kum ocaklarının birçoğu kaçak olduğu için gece çalışır, Vilayet Özel Yönetimi’nin kontrolüne yakalanmamak için. Kumunu alır, güya resmi ocaktan çıkarmış üzere götürüyor. Maalesef statüsüz bu 60 km’lik alan can ve mal güvenliğini de tehlikeye atıyor. Her yıl birçok insanın ırmakta boğulduğunu duyuyoruz. Bu da kum ocaklarının oluşturduğu çukur ve bataklık yüzündendir. Endemik bitki tiplerinin değişmesi, burada yaşayan canlıların burayı terk etmesi de bu nedenledir. Dicle Üniversitesi’nden akademisyenlerin bahisle ilgili yaptıkları araştırmalar da var ve bu kaynaklar hâlâ yeniliğini koruyor.”
Dicle, 60 km’lik alanda da ırmak statüsü aldığında, sağında ve solunda 50 metrelik bir uzaklıkta yapılaşma yapılamayacak. Bu uygulamanın deniz kenarında da yapıldığını belirten Hatun, bunun taşkın tehlikesine karşı insanın can ve mal güvenliğinden ötürü alınmış yanlışsız bir karar olduğunu vurguladı.
Hatun, “Olağanüstü durumlarda insanların can ve mal güvenliğini, önlemi gözeten tahminen de bu ülkenin aldığı en yanlışsız kararlardan bir tanesidir” dedi.
DOĞAN HATUN’DAN DSİ’YE SORULAR
Dicle’de bu kadar tahribata neden olan kum ocakları gereğince denetlenmiyor mu? Kum ocaklarına hangi kurum müdahale edebilir? Doğan Hatun, kendisine sorduğumuz soruları DSİ ve Yatırım İzleme ve Uyum Başkanlıklarına (YİKOB) yöneltiyor. Hatun, şunları söyledi: “Resmi doküman olmadığı için rahat konuşamıyoruz lakin hislerimizi söz etmemize de kimse mahzur olamaz herhalde. Sanki 60 km’lik statüsüz alana DSİ, bu kum ocakları nedeniyle mi statü vermiyor? Karşılık verirler mi, bilmiyorum fakat bir kere daha sormak istiyorum: Kum ocakları rahat çalışabilsin diye mi 60 km’lik alana ırmak statüsü verilmiyor? YİKOB’a da tıpkı soruyu soruyorum. Orada kum ocaklarının kaç tanesi ruhsatlı, kaç tanesi ruhsatsız, bunun aylık kontrolleri yapılıyor mu? Merak ediyoruz ve kamuoyunu bilgilendirmelerini istiyorum. Sonuçta, hepimiz bu kentte yaşıyoruz, Dicle suyunun bir vakitler ne kadar berrak aktığına bütün kent şahittir. Fakat artık görüyoruz ki, neredeyse 8-9 ay çamur akıyor. Bunun sebebini biri çıksın izah etsin bize. DSİ izah etsin. Dicle Irmağı neden çamur akıyor? YİKOB çıkıp izah etsin, kum ocaklarıyla bunun bir ilintisi var mı?”
‘UNESCO DİCLE’Yİ DE KORUMALI’
Hatun, Dicle’nin Hevsel Bahçeleri ile birlikte UNESCO Dünya Mirası listesinde yer aldığını hatırlatarak, UNESCO’ya da seslendi: “Silvan Köprüsü ile On Gözlük Köprü ortası UNESCO’nun Dünya Mirası sürecine alındı ve dokunulmaz bir alan oldu. Dünya mirası oldu ve bu doğal alanı korumakla artık bütün dünya mükelleftir. Bu alan artık dünya mirasıdır. Bu nedenle UNESCO’ya da bir davet yapmak istiyordum. Hevsel Bahçeleri’ni var eden Dicle Irmağı’nın kendisidir. Hevsel Bahçeleri dünya mirası olmaya devam edecekse, onun can suyu Dicle Irmağı’nın de özgür akması gerekir. Yani, bizim ırmağı müdafaamız gerekir ki, o doğal peyzaj orada kalsın. Hortumlarla ya da kovalarla Hevsel Bahçesi’ni ayakta tutamayız. Bu nedenle Dicle Irmağı’nın bu alandaki statüsünün olmayışı bütün dünyayı da ilgilendiriyor.”
NEHİR STATÜSÜ DİCLE’Yİ KORUYACAK
DSİ’nin Dicle’ye ırmak statüsü verebileceğini söyleyen Hatun, “Bizim yetkimiz olsa Dicle’ye çoktan ırmak statüsü vermiştik” dedi. Hatun, Dicle’nin alacağı statü sayesinde imar rantından, kum ocaklarının tahribatından, HES’lerden ve gibisi tehlikelerden korunabileceğini söyledi. Hatun, “Statünün olduğu bir yerde ölçüsüz bir proje geliştiremezsin. Statünün olmadığı yer her türlü tehlikeye açık olur” diye konuştu.
‘DSİ KURULUŞ İDEOLOJİSİNİ HATIRLASIN’
Diyarbakır’ın içme suyunun değerli oranda Dicle’den karşılandığını hatırlatan Hatun, “Dicle Irmağı birebir vakitte karnımızı da doyuruyor ve binlerce canlıya konut sahipliği yapıyor. Dicle’yi statüsüz bırakmak en başta bu nedenle tehlikeli. Dünya tarihine bakın, beşerler ne için savaşmış, diye. Ya besin ya da su için. Bu kadar uygun bir nimet varken kapımızın önünde sahiplenmek dışında bir dermanımız yok. Münasebetiyle DSİ kuruluş hedefini hatırlasın. DSİ akarsularına sahip çıkmakla, korumakla mükellef bir kurumdur. Lakin kendi kuruluş ideolojisiyle çelişen bir DSİ var karşımızda. DSİ Bölge Müdürlüğü 60 km için statü verebilir ve hiçbir kurum da buna itiraz etmez” dedi.
‘İNSANLARIN HAKKINI KORUMAYAN PROJELERE MÜSAADE VERMEYECEĞİZ’
Dicle vadisine ve Hevsel Bahçeleri’ne ziyan verebilecek projelere karşı Büyükşehir Belediyesi ne yapabilir? Bu 60 kilometrelik bölgenin ırmak statüsü alması için belediye ne yapabilir?”
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eşbaşkanı Doğan Hatun, bu soruya şöyle net bir karşılık verdi: “Yerel yöneticiler olarak hiçbir biçimde başta peyzaj alanı ve ırmak yatağına ziyan verecek hiçbir projeye imar müsaadesi vermeyeceğiz. İnsanların hakkını koruyan bir yerden bakmak zorundayız. Halk bizi bunun için tercih etti.”
Belediyenin Hevsel Bahçeleri ile Dicle’ye dair projelerinin olduğunu da belirten Hatun, “Doğal peyzaj alanı olması bu ırmaktan, bu mirastan faydalanılmayacağı manasına gelmiyor. Elbette her insanın orayı gezip görme hakkı vardır. Bizim de geliştirmek istediğimiz projeler var. Lakin o miras alanını koruyacak, ona ziyan getirmeyecek, hiçbir halde ranta dönüştürülmeyecek ve en minimal seviyede bile tabiata ziyan vermeyecek bir halde proje geliştirmek istiyoruz. Tabiatla eşgüdümlü, uyumlu, tabiata ziyan vermeden, tersine, ona hürmet duyan bir yerden bakıyoruz biz” diye konuştu.