VAN – İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın seçim kampanyası sürecindeki en değerli vaatlerinden biri, ülke içindeki mültecilerin hudut dışı edilmesi olmuştu. Pezeşkiyan, mültecilerin ülke içinde uyuşturucu ve istihdam üzere birçok toplumsal soruna yol açtığını, bu nedenle sorunun hemen çözülmesi gerektiğini belirtmişti. İran’ın yeni cumhurbaşkanı, misyona gelir gelmez, İçişleri Bakanlığı, ülke içindeki mültecilerin deport edileceğini duyurdu ve son tarih olarak ise aralık ayının sonunu işaret etti.
5 MİLYON MÜLTECİDEN 100 BİNİ HAREKETE GEÇTİ
İran, Pakistan ve Afganistan’da alınan kararların Türkiye sonundaki göç trafiğine yansıması çok da uzun sürmüyor. Görüştüğümüz İranlı kaynaklar, deport kararının ülke içindeki mültecileri huzursuz ettiğini ve Afganistan’a geri gönderilmeyi göze alamayan en az 100 bin mültecinin, şimdiden ülkenin batısına, yani Türkiye’ye gerçek hareket haline geçtiğini söylüyor. İran İçişleri Bakanlığı’nın paylaştığı bilgilere nazaran, ülke içinde 5 milyona yakın mülteci bulunuyor ve bu sayının büyük bir çoğunluğunu Afganistan’dan gelenler oluşturuyor.
İran hükümetinin almış olduğu kararın Türkiye sonuna yansımalarını araştırmak ve gözlemlemek için Van’ın İran hududundaki köylerine gittik. Burada görüştüğümüz birçok köy sakini, hudut duvarları ve hendeklere karşın günlük geçişlerin devam ettiğini ve her geçen gün ülkeye giren mülteci sayısının arttığını söz ediyor.
Türkiye-İran sonu MÜLTECİ GEÇİŞLERİ ARTTI
Türkiye’nin İran’la 534 kilometrelik kara sonu bulunuyor. Bu sonun 295 kilometresi ise Van’la İran ortasında. Hududun şu ana kadar en az 173 kilometresine duvar örüldü. Ayrıyeten sonda, 4 metre genişliğinde ve 4 metre derinliğinde hendekler, jiletli tel örgüler, termal kameralar ve gözetleme kuleleri bulunuyor. Alınan tedbirler, geçişleri büyük ölçüde azaltmış olsa da göç hala devam ediyor. Bir hudut köyünde görüştüğümüz köy sakinleri, geçişlerin kimi gecelerde 300 kişi civarında olduğunu ve bu sayının geçtiğimiz ayların da üzerinde olduğunu söylüyor.
Yine görüştüğümüz öbür bir köy sakini, hudut duvarının aşılması için merdiven kullanıldığını ve her gece köydeki meskenlerin damlarına dayalı merdivenlerin kaçakçılar tarafından çalındığını söylüyor.
Türkiye-İran hududuna örülen güvenlik duvarı KAÇAKÇILAR, ÇEŞİT FİRMASI ÜZERE ÇALIŞIYOR
Afganistan’dan göç etmek isteyen mülteciler, İran ve Türkiye’deki organizatörlerle bağlantıya geçiyor. Bir cins firması üzere çalışan bu oluşumlar, mültecilerin Afganistan’dan İran’a ve İran’dan da Türkiye’ye geçiş sürecinin tamamını yürütüyor. Göç güzergahındaki taşeronlar ortasında bir iş kısmı yapılıyor. Afganistan’da göç kümesini oluşturanlar, İran’a geçişi sağlayanlar, İran’dan Türkiye sonuna kadar getirenler, sonun Türkiye tarafına geçirenler, hudut köyünden Van’a ve buradan da batı kentlerine transferler edenler üzere birçok kademe bulunuyor. Bu göç seyahatinde mültecilerin, kaçakçılardan almış olduğu ‘hizmetin’ biçimi ise ödenen fiyata nazaran değişiyor.
Afganistan’dan gelen mültecilerin izlediği güzergah ENFLASYON, SONA DA YANSIDI
Yaklaşık 4 sene evvel yapmış olduğumuz araştırmalarda İran’ın hudut köyünden Türkiye’nin hudut köyüne olan geçişte, mülteci başına 400 ila 600 TL alındığını öğrenmiştik. Lakin son yapmış olduğumuz araştırmada bu sayının arttığı bilgisini de aldık: İran’dan Van’a geçişin bedeli 25 bin TL’nin üstünde. Bunun en değerli sebebi ise huduttan geçişlerin zorlaşması ve enflasyon.
TEMEL MOTİVASYON: MEZHEPSEL BENZERLİKLER
Afganistan’dan İran’a geçen mültecilerin, bir sonraki amacı Türkiye’ye geçmek oluyor. Bu ikinci kademe, mülteciler için hayati değer taşıyor. O denli ki, Türkiye hudutları içinde yakalanan ve Geri Gönderme Merkezi (GGM) aracılığı ile hudut dışı edilen birçok mülteci, tekrar Türkiye’ye giriyor. Bundaki temel motivasyon ise ‘mezhepsel farklılıklar’ oluyor. Afganistan’dan göç eden ve çoğunluğu genç erkek bireylerden oluşan mülteciler Sünni mezhebini benimsiyor. Bu sebeple, Şii rejimle yönetilen İran’dansa nüfusunun çoğunluğu Sünni olan Türkiye daha cazip geliyor. Öte yandan, Afgan mültecilerin büyük bir çoğunluğu Nakşi geleneğinin Halidiye koluna tabi. Tıpkı halde, Türkiye’deki cemaat ve tarikatların da neredeyse tamamı birebir ideolojiyi temel alıyor.
KAÇAKÇILARIN REKLAM MERKEZİ: İMO VE TİKTOK
Afganistan’dan çıkmak isteyen mülteciler, kaçakçıları daha çok İMO ve TikTok üzere toplumsal medya platformları üzerinden buluyor. Birebir vakitte bu platformlar, tabir yerindeyse kaçakçıların reklam merkezi olarak da kullanılıyor. Türkiye hükümeti tarafından mülteciler ile ilgili yapılan müspet istikametli açıklamalar, lokal lisanlara çevrilip bu platformlardan servis ediliyor. Bunu samimi bir davet olarak kabul eden mülteciler ise kaçakçılarla bağlantıya geçip, Türkiye yoluna koyuluyor.
SIRT ÇANTALARINDAKİ TEHLİKE
Sınırdan yalnızca mülteciler değil, onlarla bir arada birçok şey daha ülkeye giriyor. Bunların başında ise uyuşturucu unsur geliyor. Sonun sıfırına kadar gelip, buradan Türkiye’ye geçmek isteyen mültecilerin kimileri, sırt çantalarında uyuşturucu unsur yahut merdiven altı üretilen tıbbi materyaller taşımaları konusunda ‘ikna’ ediliyor. Kurye olmayı kabul etmek zorunda bırakılan mültecilere kelamda ‘ayrıcalık’ da gösteriliyor. Bir hudut köylüsü bu bahiste şahit olduğu bir olayı şöyle anlatıyor: “Sabah uyandığımda konutumun yakınındaki kayaların tabanında bir çanta gördüm. Mültecilerin olduğunu anladım. Etrafta kimse yoktu. Gidip çantanın içine baktım. İçinde bir sürü ilaç, serum hortumu gibisi bir şeyler ve ne olduğunu anlamadığım şeyler vardı. Hiç karışmadım. Meskenime geri döndüm. Sonra gidip baktığımda çantanın orada olmadığını fark ettim.”
MÜLTECİLİKTEN KAÇAKÇILIĞA
İran’a ve Türkiye’ye geçen, tekraren deport edildiği halde tekrar dönen ve bu yolla deneyim kazanıp rotaya hakim olan birçok mülteci de kaçakçılık ağının bir modülü haline geliyor. Tekrar hudutta yaşayan birçok köy sakini, kimi Afgan mültecilerin hudut hattında kaçakçılarla iş birliği yaptığını ve birden fazla vakit da rota boyunca rehberlik ettiğini söylüyor.