Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 49 yıl evvel bugün vefat etti.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yakın silah arkadaşı, İnönü savaşlarının kumandanı Mustafa İsmet, 24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu.
Babası Malatya’ya yerleşmiş, Bitlisli Kürüm ailesinden Reşit Bey, annesi Bulgaristan’ın Deliorman bölgesinden Cevriye Hanım’dı.
İnönü, Sivas Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra Topçu Harbiyesine girdi. 1903’te Harbiyeden, 1906’da da Harp Akademisinden birincilikle mezun oldu. İnönü, daha sonra kurmay yüzbaşı
olarak Edirne’deki İkinci Orduya atandı.
1907’de İttihat ve Terakki Cemiyetinde kısa müddet çalışan İnönü, 31 Mart olayını bastırmak için toplanan Hareket Ordusuna Yeşilköy’de katıldı. Ahmet İzzet Paşa komutasında Yemen’e gönderilen Dördüncü Kolordu kurmay heyetinde yer alan İsmet İnönü, 1912’de binbaşılığa yükselerek Yemen Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Başkanı oldu. İlk diplomatik vazifesini burada üstlenip İmam Yahya ile görüşerek barışı sağlayan İsmet İnönü, Balkan Savaşı sırasında ise Çatalca’da bulundu.
I. DÜNYA SAVAŞI YILLARI VE ATATÜRK’LE TANIŞMASI
Birinci Dünya Savaşı’nda Başkomutanlık Karargahı’nda Harekat Şubesi Müdürlüğü yapan İsmet İnönü, 1914’te yarbay rütbesine yükseldi. Sonraki yıl albaylığa yükselerek Trakya’daki İkinci Ordu Kurmay Başkanlığına atanan İnönü, daha sonra Doğu ve Suriye cephelerinde Dördüncü, Yirminci ve Üçüncü Kolordu komutanlıklarında bulundu.
Bu periyotta İkinci Ordu Kumandanı Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı ve ortalarında derin bir dostluk doğdu, ondan yüksek ve manalı bir sicil aldı. 1916’da İstanbul’da Mevhibe Hanım ile evlendi lakin çabucak cepheye dönmek zorunda kaldı. Mondros Mütarekesi günlerinde İstanbul’a geri gelerek 1918’de Harbiye Nezareti Müsteşarı oldu ve Askeri Şurada vazife aldı. Bu yıllarda Mustafa Kemal Paşa ile görüşmeye devam etti.
İDAMA MAHKUM EDİLDİ
Albay İsmet Bey, Ocak 1920’de Ankara’ya kısa bir mühlet için gidip döndü. 19 Mart 1920’de Mustafa Kemal’in daveti üzerine gizlice tekrar Ankara’ya geçip Ulusal Mücadele’de değerli misyonlar üstlendi.
Edirne Milletvekili seçilerek çalışmalara katıldı ve Genelkurmay Başkanı olarak düzenli ordu kurmayı başardı. İnönü, İstanbul Hükümeti tarafından Haziran 1920’de idama mahkum edildi.
4 Mayıs 1921’de Batı Cephesi Komutanlığı’na atanan İsmet İnönü, Birinci ve İkinci İnönü savaşlarını kazandı. Generalliğe yükselerek İsmet Paşa olarak anılmaya başlandı. Sakarya ve Başkumandanlık Meydan savaşlarında tesirli oldu.
Zaferin akabinde Mudanya’da ateşkes görüşmelerini yürüten İnönü, 3 Ekim 1922’de Dışişleri Bakanı ve Lozan Baş Delegesi oldu, 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı imzaladı.
30 Ekim 1923’te birinci Cumhuriyet hükümetini kuran İnönü, Kasım 1924’te başbakanlıktan ayrıldı. İnönü, daha sonra Pir Sait isyanı nedeniyle yine tıpkı vazifeye getirildi.
SOYADINI ATATÜRK VERDİ
Soyadı kanunu çıkınca Atatürk, kendisine “İnönü” soyadını verdi.
İsmet İnönü, 15 yıl başbakanlıkta bulunduktan sonra hükümetten Eylül 1937’de ayrıldı.
İKİNCİ CUMHURBAŞKANI SEÇİLDİ
Atatürk’ün vefatının akabinde 11 Kasım 1938’de Türkiye Büyük Millet Meclisinde oy birliğiyle ikinci Cumhurbaşkanı seçildi. II. Dünya Savaşı’na Türkiye’yi sokmamak için devletlerarası siyaset alanında çok taraflı çalışmalarda bulunan İnönü, çok partili demokratik hayata geçişi sağladı.
CHP Genel Başkanı ve muhalefet lideri olarak 10 yıl boyunca siyaset yapan İnönü, 27 Mayıs ihtilali ve seçimler sonucunda gerçekleşen üç koalisyonda başbakanlık yaptı ve bu vazifesini 6 Şubat 1965’e kadar sürdürdü.
CHP’de “ortanın solu” hareketini başlatan İnönü, 8 Mayıs 1972’de ise parti içi çabalar sonucunda CHP’den istifa ederek senatör kimliğiyle TBMM’de misyon aldı.
İsmet İnönü, 25 Aralık 1973’de Ankara’da vefat etti. Cenazesi, hükümet kararıyla Anıtkabir’e defnedildi. (AA)