10-15 yıl kadar evvel, çocuklarla buluşmak için gittiğim bir okulda bir velinin hışmına uğramıştım. 7-8 veli, “zümre başkanı”nın seçtiği kitabımı sakıncalı bularak çocuklarına okutmamışlardı. Olabilir, buraya kadar bir badire yok. Ancak içlerinden biri aktifliği izlemeye gelmiş, çıkışta da neredeyse üzerime yürümüştü. Problem “kaka”ydı. Evet, hakikat okudunuz. Kitapta “kaka” bahsinin geçmesi. Bu veliye, kitapta muhabbetin neye dayanarak açıldığını birkaç defa anlatıp öfkesini dindiremeyince: “Kakasını yapmayan insan var mı yahu?” diyerek baygınlık geçirmiştim. Kaka yapmak hür, kaka hakkında konuşmak yasaktı. “Pardon, pardon, affedersiniz. Nerden bilebilirim, sonuçta ben yalnızca bir yazarım!”
Bulabildiğim en nazik tabirle, bu “şuursuzluk” beni hâlâ şaşırtıyor hatta yaş aldıkça öfke de ekleniyor hissime. Her şeyi yapmanın özgür fakat hakkında konuşmanın yasak olduğu bir çağ. Vay ki vay! Buna bir de herkesin her şeyi bilmesini ve devlet eliyle yapılan yasakları da eklersek, ortaya resmen insanı çıldırtan bir sirk çıkıyor. Çocuk edebiyatı da, yayıncısı, muharriri, mütercimi, çizeri ve her yaştan okuruyla, işte bu sirk atmosferinde hayatta kalmaya çalışıyor. Yazık!
Okuduğu yapıtın niteliğini anlayacak donanıma sahip olmayan, iki çocukla çalıştığı ya da bir tane doğurup 3-5 kitap okuduğu için kendini uzman sanan yetişkinler ve kimi internet fenomenleri sayesinde, bu gidişle devletin kitap toplatmasına ya da poşete koymasına da gerek kalmayabilir (Bu son cümleyi kurmakta – sert bulduğum için- tereddüt ettim başta fakat birinci gençliğinden bu yana, ayda en az 8-10 çocuk kitabı okuyan 50 yaşında bir müellif olarak hakkım da güya bir yandan).
Birçok yayıncının çok sevdikleri hatta hayran oldukları kitapların, gelecek yansıları düşünerek, telifini almadıklarını duyuyoruz. Şahane birtakım kitapların Türkiye’de okuyucuya asla ulaşamayacağını bilmek çok üzücü. Ancak ne yaparsınız, çocuk dediğimiz şey, nasıl tabir etmeli, çanta üzere bir şey. Evet, çocuk dediğimiz şey bir eşya, mal! Müsaade verilmedikçe kendi kararlarını veremeyen, seçim yapamayan! Halbuki çocuk dediğimiz şey, gündelik hayatta karşılaştığı/yaşadığı meselelerin tahlilini, his dünyasının karşılığını kitaplarda arayan, bıraksalar bulacak bir birey birebir vakitte. Bıraksalar asla deneyim edemeyeceği maceraları deneyim edecek, tahminen hiç tanışamayacağı beşerlerle tanışacak, bir kitabın iki kapağı ortasında saatlerce eğlenecek, tahminen yaşadığı bir tacizi ifşa edecek o sayede, tahminen zorbalanmaya dur diyecek!
Bu muhabbeti rahatlıkla uzatıp içimi(zi) daha da karartabilirim lakin neyse ki sevinç insanıyım ve umut etmeden duramıyorum. Bu kere sevincimi Can Çocuk Yayınları’nın bastığı ‘Bu Kitabı Yasaklayın!’ isimli romana borçluyum. Amerikalı müellif Alan Gratz’ın yazdığı (ve Tuğça Özdeniz’in çevirdiği) roman, kalabalık, gürültülü ve isteklerine pek de kulak vermeyen ailesi karşısında tahlili daima okumakta bulan bir kızın kıssasıyla başlıyor: Amy Anne’in.
Bu Kitabı Yasaklayın, Alan Gratz, Tercüman: Tuğçe Özdeniz, 248 syf., Can Çocuk Yayınları, 2024. Okul çıkışı öbür diğer kulüplere katıldığı palavrasını söyleyerek okul kütüphanesinde okuyarak vakit geçiren Amy Anne’in dünyası, kütüphaneden tekraren aldığı ‘Tatlı Bir İhtiyarın Karmakarışık Dosyaları’ romanı yasaklanınca altüst oluyor. Zira “bazı veliler bir ortaya gelerek bu kitabın ilköğretim okulu öğrencilerine uygun olmadığını düşündüklerini” söylüyor ve okulun yönetim kurulu da, kütüphaneciyi çiğneyerek, olağanda işlemesi gereken prosedürleri işletmeden kitabı kütüphaneden kaldırıyor. Bu işin başını çeken de, okulun değerli destekçilerinden, okul aile birliğinin, okul oyun alanının yine düzenlenme komitesinin, şu vakfın, bu müzenin yönetim kurulu üyesi bir veli, Sarah Spencer!
Sarah Spencer aralanan bu kapıdan girmeye hatta kapıyı gerisinde kadar açmaya çekinmiyor ve yasaklar birbirini kovalıyor. Her gün kütüphaneden öbür bir kitap kaldırılıyor, her gün Amy Anne için öbür bir moral bozukluğu oluyor. Bu duruma canı sıkılan, yasaklanan kitapları okumayı isteyen tek öğrencinin kendisi olmadığını fark edince “Yasaklı Kitaplar Dolap Kütüphanesi”ni kuruyor Amy Anne. Okul dolabını boşaltıp yasaklı kitapların durduğu bir kapalı kütüphaneye çeviriyor. Elinde yasaklı kitaplardan olanlar Y.K.D.K’ya bağışlıyor, bir kısmını satın alıyorlar fakat yasaklı kitap sayısı büyük bir süratle artınca ve harçlıklar yetmeyince, tahlili o kitapları okul kütüphanesinde kaldırıldıkları kuytudan çalmakta buluyorlar.
Kitapların okul içinde ödünç alınması Amy Anne’i kütüphanecilik işinin inceliklerini öğrenmeye, kitapların içine teslim tarihlerini ve kimin ödünç aldığını belirten kartlar koymaya hatta son evrede, çocukların yasak kitaplar okuduğu anlaşılmasın diye, onlarca kitap ismi uydurup düzmece kapaklar yaparak bu kitaplara giydirmeye yönlendiriyor. Y.K.D.K’nın gerekli kararları alan, sürece koyan kendi yönetim kurulu da var. Amy Anne’in yakın dostu Rebecca’dan başlayarak değişik sınıflardan, yaşlardan bir dolu öğrenci.
Elbette Y.K.D.K. ortaya çıkıyor ve fatura kütüphaneci Bayan Jones’a kesiliyor, bayan işinden oluyor. Ailesine en küçük isteğini söyleyemeyen, asla baş kaldıramayan Amy Anne finalde, hem yasaklama olayını hem de Bayan Jones’un uğradığı haksızlığı çözüyor. 7541 tane kitabı yasaklatmaya kalkarak başladığı çabasında, sansürcüleri kendi silahlarıyla alt ediyor! Sansürcülerin de bir vakitler çocuk olduğunu, bugün yasakladıkları kitapları okuyarak büyüdüklerini, üstelik düzgün beşerler olarak büyüdüklerini yüzlerine vurarak!
Yazar Alan Gratz, kimi hakikaten yasaklanmış kimi yasaklanmasa da velilerin reaksiyonunu toplayan kitapları ismiyle sanıyla kullanarak hepsinin hakkını teslim etmekle kalmıyor; sansürün bir işe yaramayacağını, yasak duvarında her vakit gediklerin açılacağını ve büyüyeceğini de gösteriyor. Bunu gösterirken Amy Anne’in büyüme, kendi hakları ve istekleri için sesini çıkarma gücünü kazanma, arkadaşlarıyla ilgili önyargılarını yıkma sürecini de şahane bir formda işliyor. Amy Anne ve okul arkadaşlarının Y.K.D.K’nın kuruluşu ve varlığını sürdürmesi için verdikleri emekte, bir çabayı kazanmak için güç ve marifetlerimizi birleştirmemiz gerektiğinin de altını çiziyor. Keyfi siyaset ve yasakların uzun ömürlü olamayacağının da.
Bize de, bir avuç veledin okul koridorunda, kantininde zımnilik içinde koşturarak başardıklarını okuyarak birkaç saat memnun olmak düşüyor. Pekala bize düşen yalnızca sonu hoş biten bir çabayı okumanın memnunluğu mu olmalı? Bunu nedense kabul edemiyorum. Birtakım yetişkinlerin burun kıvırdığı Saftirik serisinden Açlık Oyunları’na, Wattpad’de yayınlanan metinlere ya da aktüelde gençler ortasında çok tanınan olan kimi yerli çoksatan isimlere kadar her şeyi okumamız, neden ilgi çektiğini anlamamız, çocuklar ve gençlerle ortak bir lisan kurmamız gerektiğini, lakin onları dinlersek kendimizi dinletebileceğimizi düşünüyorum. Dinletmekten kastım değişik okuma tekliflerimizi dikkate aldırmak.
Elbette eğitim sistemi değişmeden, bu sistemde fazla okuyamadan ya da nasıl okuyacağını öğrenemeden yetişen meslek insanlarının üç kuruş maaşla ve uzun çalışma saatleri içinde sıkı okur olmalarını da bekleyemeyiz. Eğitimin ısrarla özelleştirildiği bir sistemde, ebeveynlerin okula ve öğretmenlere “hizmet veren” mantığıyla yaklaşıp her işe karışmasını engelleyemeyiz. Çocuğun okuma hakkı olduğunu ve bu hakkı elinden almamamız gerektiğini anlatamayız. Devletin sağlamadığı imkanlarla okutulmaya çalışılan çocukların ve ailelerin kitaba bütçe ayırmasını bekleyemeyiz. Fakat her koldan küçük küçük çaba edebiliriz, umut edebiliriz. Yoksa kitaplar değil, biz hatalı oluruz!
(Bu ortada dipnot niyetine: Türkiye’de yasaklanan kitapların daima güncellenen(!) listesine şu linkten ulaşabilirsiniz: https://susma24.com/turkiyede-yasaklanan-kitaplari-listesi/)